Sách Thứ Nhất của Sa-mu-ên ghi lại giai đoạn chuyển tiếp trong lịch sử Y-sơ-ra-ên từ thời kỳ của các quan xét đến chế độ quân chủ. Sự thay đổi này trong đời sống quốc gia Do Thái xoay quanh ba nhân vật chính: Sa-mu-ên, vị quan xét cuối cùng; Sau-lơ, vị vua đầu tiên; và Đa-vít, với những phiêu lưu ban đầu trước khi lên cầm quyền được kể xen lẫn trong những ký thuật về Sa-mu-ên và Sau-lơ.
 Chủ đề của sách này cũng giống như chủ đề của các sách lịch sử khác trong Cựu Ước: Sự trung tín với Đức Chúa Trời đem đến thành công, còn sự bất tuân sẽ dẫn đến thảm họa. Điều này được khẳng định rõ trong thông điệp của Chúa cho thầy tế lễ Hê-li: “Ai coi trọng Ta sẽ được Ta coi trọng, còn ai coi thường Ta tất sẽ bị coi thường” (2:30).
 Sách ghi lại cảm xúc lẫn lộn về sự hình thành của chế độ quân chủ. Chính Đức Chúa Trời đã được xem là vị Vua thật sự của dân Y-sơ-ra-ên, nhưng đáp lại lời kêu cầu của dân chúng Chúa vẫn chọn cho họ một người để làm vua. Một thực tế quan trọng cần thấy là cả vua và dân Y-sơ-ra-ên đều sống dưới quyền tể trị và phán xét của Đức Chúa Trời (2:7-10). Dưới luật pháp của Đức Chúa Trời, quyền lợi của tất cả mọi người giàu lẫn nghèo đều giống nhau và phải được tuân thủ.

Sa-mu-ên làm quan xét của dân Y-sơ-ra-ên (1:1 – 7:17)

Sau-lơ được tôn làm vua (8:1 – 10:27)

Những năm đầu của triều đại Sau-lơ (11:1 – 15:35)

Đa-vít và Sau-lơ (16:1 – 30:31)

Sự chết của Sau-lơ và các con trai của ông (31:1-13)