《撒母耳記上、下》在希伯來聖經原是一卷書，希臘文譯本才分為上、下兩卷。《撒母耳記上》記述以色列從士師時代轉變到君主政體時代的歷史。以色列國政體的轉變，以三個人物為中心：最後一位士師撒母耳、以色列第一任國王掃羅和第二任國王大衛。大衛在作王以前的早期活動，跟撒母耳和掃羅的事蹟交織在一起。
 本書的主題跟舊約其他歷史書相同，都強調對上帝忠誠和順服就必定成功，而違背上帝命令必定遭殃。這一點在上帝給以利的信息中清楚地指出：「因為尊重我的，我必尊重他；藐視我的，他必被輕視。」（2．30）撒母耳對掃羅也強調這一點：「聽命勝於獻祭。」（15．22）本書列出許多正、反兩方面的人物，以作鑒戒。與掃羅的「悖逆」、「頑梗」（15．23）相比，大衛是上帝親自揀選、合自己心意的人（13．14）。
 本書敘述以色列人對建立王國一事的複雜情緒。上帝是以色列真正的君王，但為了滿足人民的願望，才為他們選立一位君王。事實上，國王和人民都在上帝的主權及審判之下（2．7—10）；在上帝的律法下，所有人民，不分貧富貴賤，都獲得同等的待遇。
 《撒母耳記上》沒有註明作者是誰。根據《撒母耳記上》29章29節，有人認為本書的前部分是由撒母耳寫的，後來由先知拿單和迦得的著作所補充。還有人認為本書的作者是大衛時代的人，但未能確定。

一．撒母耳作以色列的士師（1．1—7．17）

  1. 撒母耳的童年（1．1—2．11）

  2. 撒母耳在上帝的殿中（2．12—4．1上）

  3. 與非利士人爭戰（4．1下—7．2）

  4. 撒母耳領導以色列（7．3—17）

二．掃羅作王（8．1—15．35）

  1. 以色列人要求立王（8．1—22）

  2. 掃羅被膏作王（9．1—11．15）

  3. 撒母耳提醒百姓要敬畏和事奉上帝（12．1—25）

  4. 掃羅違背上帝而遭棄（13．1—15．35）

三．大衛和掃羅（16．1—31．13）

  1. 上帝揀選大衛（16．1—17．58）

  2. 掃羅對付大衛（18．1—19．17）

  3. 大衛逃亡（19．18—27．12）

  4. 掃羅和他兒子之死（28．1—31．13）

 Quyển sách này ghi lại giai đoạn chuyển tiếp trong lịch sử dân Do Thái từ chế độ “Thẩm Phán” đến chế độ quân chủ. Sự thay đổi chế độ này trong đời sống dân tộc Do Thái xoay quanh ba nhân vật chính: tiên tri Sa-mu-ên, vị thẩm phán cuối cùng; Sau-lơ, vị vua đầu tiên; và Đa-vít, người sau này nối ngôi Sau-lơ.
 Chủ đề của sách này cũng là chủ đề của các sách lịch sử khác trong Cựu Ước: người nào trung tín với Đức Chúa Trời được thành công, còn người nào không vâng lời Ngài thất bại thê thảm. Lời Chúa phán với thầy tế lễ Hê-li trong 2:30 nêu rõ lẽ thật ấy: “Ai tôn trọng Ta sẽ được Ta tôn trọng, còn ai khinh dể Ta sẽ bị Ta khinh dể.”
 Chính Đức Chúa Trời mới thật sự là vua dân Do Thái. Tuy nhiên, khi dân Ngài xin một vua để cai trị họ, Chúa vẫn chọn cho họ một người để làm vua. Điều quan trọng là cả vua và dân đều sống dưới quyền tể trị và phán xét của Đức Chúa Trời (2:7-10). Theo luật của Đức Chúa Trời, quyền hạn của mọi người giàu nghèo đều phải được tôn trọng.

1. Sa-mu-ên làm thẩm phán xét xử dân Y-sơ-ra-ên 1:1–7:17

2. Sau-lơ được phong làm vua 8:1–10:27

3. Những năm đầu dưới triều Sau-lơ 11:1–15:35

4. Đa-vít và Sau-lơ 16:1–30:31

5. Sự chết của vua Sau-lơ và các con trai vua 31:1-13