1 Cách hai năm sau, Pha-ra-ôn nằm chiêm bao thấy mình đứng bên bờ sông.⚓2 Nầy đâu dưới sông đi lên bảy con bò mập và tốt, ăn cỏ trong bưng. 3 Rồi nầy, bảy con bò khác, xấu dạng, gầy guộc, ở dưới sông đi theo lên sau, đến đứng gần các con bò trước trên bờ sông. 4 Bảy con bò xấu dạng, gầy guộc, nuốt bảy con bò mập tốt. Pha-ra-ôn bèn thức giấc. 5 Vua nằm ngủ lại, chiêm bao lần thứ nhì, thấy bảy gié lúa chắc, tốt tươi, mọc chung trên một cộng rạ. 6 Kế đó, bảy gié lúa khác lép và bị gió đông thổi háp, mọc theo bảy gié lúa kia. 7 Bảy gié lúa lép nuốt bảy gié lúa chắc. Pha-ra-ôn bèn thức giấc; và nầy, thành ra một điềm chiêm bao. 8 Sáng mai, tâm thần người bất định, truyền đòi các pháp sư và các tay bác sĩ xứ Ê-díp-tô đến, thuật lại điềm chiêm bao mình cho họ nghe; nhưng chẳng có ai bàn được điềm chiêm bao đó cho vua hết.⚓ 9 Quan tửu chánh bèn tâu cùng Pha-ra-ôn rằng: Bây giờ, tôi nhớ đến lỗi của tôi. 10 Ngày trước, bệ hạ nổi giận cùng quần thần, có cầm ngục quan thượng thiện và tôi nơi dinh quan thị vệ. 11 Trong lúc đó, cùng một đêm kia, chúng tôi có thấy điềm chiêm bao, chiêm bao mỗi người đều có ý nghĩa riêng rõ ràng. 12 Tại đó, cùng chung ngục, có một người Hê-bơ-rơ, còn trẻ, kẻ gia đinh của quan thị vệ; chúng tôi thuật lại cho chàng nghe điềm chiêm bao của mình; chàng bàn rõ ra cho ai mỗi chiêm bao nấy. 13 Rồi ra, công việc xảy đến y như lời chàng bàn: Bệ-hạ phục chức tôi lại, và xử treo quan kia. 14 Pha-ra-ôn bèn sai đi đòi Giô-sép; họ lập tức tha người ra khỏi ngục, cạo mặt mày cho, biểu thay đổi áo xống, rồi vào chầu Pha-ra-ôn. 15 Pha-ra-ôn phán cùng Giô-sép rằng: Trẫm có thấy một điềm chiêm bao mà chẳng ai bàn ra. Vậy, trẫm nghe rằng khi người ta thuật điềm chiêm bao lại cho, thì ngươi bàn được. 16 Giô-sép tâu rằng: Đó chẳng phải tôi, nhưng ấy là Đức Chúa Trời đem sự bình an đáp cho bệ hạ vậy. 17 Pha-ra-ôn phán rằng: Nầy, trong điềm chiêm bao trẫm đương đứng bên bờ sông. 18 Nầy đâu bảy con bò mập và tốt dưới sông đi lên, đến ăn cỏ trong bưng. 19 Rồi bảy con bò khác xấu dạng gầy guộc đi theo lên sau; thật trẫm chẳng thấy trong xứ Ê-díp-tô nầy có bò xấu dạng như vậy bao giờ. 20 Bảy con bò xấu dạng gầy guộc đó nuốt bảy con bò mập tốt trước kia, 21 nuốt vào bụng, mà dường như không có nuốt, vì các con bò đó vẫn xấu dạng như xưa. 22 Trẫm bèn thức giấc; rồi lại thấy điềm chiêm bao khác, là bảy gié lúa chắc tốt tươi mọc chung trên một cọng rạ. 23 Kế đó, bảy gié lúa khác, khô, lép, bị gió đông thổi háp, mọc theo bảy gié lúa kia; 24 và bảy gié lúa lép đó lại nuốt bảy gié lúa chắc. Trẫm đã thuật điềm chiêm bao nầy cho các pháp sư, nhưng không ai giải nghĩa ra được. 25 Giô-sép tâu cùng Pha-ra-ôn rằng: Hai điềm chiêm bao của bệ hạ thấy đó đồng một nghĩa mà thôi; Đức Chúa Trời mách cho bệ hạ biết trước những việc Ngài sẽ làm. 26 Bảy con bò mập tốt đó, tức là bảy năm; bảy gié lúa chắc đó cũng là bảy năm. Ấy chỉ đồng một điềm chiêm bao vậy. 27 Bảy con bò xấu dạng gầy guộc lên theo sau bảy con bò kia, tức là bảy năm; và bảy gié lúa lép bị gió đông thổi háp đó, tức là bảy năm đói kém. 28 Ấy là điều tôi đã tâu cùng bệ hạ rồi: Đức Chúa Trời có cho bệ hạ thấy những việc Ngài sẽ làm. 29 Nầy, trong khắp xứ Ê-díp-tô sẽ có bảy năm được mùa dư dật. 30 Nhưng bảy năm đó lại liền tiếp bảy năm đói kém; dân bổn xứ đều sẽ quên sự dư dật đó, và ách đói kém sẽ làm cho toàn xứ hao mòn. 31 Và vì sự đói kém liên tiếp nầy lớn quá, nên thiên hạ chẳng còn thấy chi về sự dư dật đó nữa. 32 Nếu điềm chiêm bao đến hai lần cho bệ hạ, ấy bởi Đức Chúa Trời đã quyết định điều đó rồi, và Ngài mau mau lo làm cho thành vậy. 33 Bây giờ bệ hạ khá chọn một người thông minh trí huệ, lập người lên làm đầu trong xứ Ê-díp-tô, 34 cùng lập các ủy viên trong xứ, để góp một phần năm của số thâu vào trong bảy năm được mùa dư dật đó. 35 Họ hãy thâu góp hết thảy mùa màng trong bảy năm được mùa dư dật sẽ đến sau nầy, cùng thâu nhập lúa mì sẵn dành cho Pha-ra-ôn, dùng làm lương để dành trong các thành, và họ hãy giữ gìn lấy. 36 Các lương thực nầy phải để dành cho bảy năm đói kém sẽ đến trong xứ Ê-díp-tô, hầu cho xứ nầy khỏi bị diệt bởi sự đói kém đó.
Giô-sép được nhắc lên cao
37 Các lời nầy đẹp ý Pha-ra-ôn và quần thần. 38 Pha-ra-ôn phán cùng quần thần rằng: Chúng ta há dễ tìm một người như người nầy, có thần minh của Đức Chúa Trời được sao? 39 Pha-ra-ôn phán cùng Giô-sép rằng: Vì Đức Chúa Trời xui cho ngươi biết mọi việc nầy, thì chẳng còn ai được thông minh trí huệ như ngươi nữa. 40 Vậy, ngươi sẽ lên cai trị nhà trẫm; hết thảy dân sự của trẫm đều sẽ vâng theo lời ngươi. Trẫm lớn hơn ngươi chỉ vì ngự ngôi vua mà thôi.⚓41 Pha-ra-ôn lại phán cùng Giô-sép rằng: Hãy xem! Trẫm lập ngươi cầm quyền trên cả xứ Ê-díp-tô. 42 Vua liền cởi chiếc nhẫn trong tay mình, đeo vào tay Giô-sép, truyền mặc áo vải gai mịn, và đeo vòng vàng vào cổ người;⚓43 rồi, truyền cho lên ngồi xe sau xe vua, có người đi trước hô rằng: Hãy quì xuống! Ấy, Giô-sép được lập lên cầm quyền cả xứ Ê-díp-tô là vậy. 44 Pha-ra-ôn lại phán cùng Giô-sép: Ta là Pha-ra-ôn, nhưng nếu chẳng có ngươi, thì trong cả xứ Ê-díp-tô không có ai giơ tay đưa chân lên được. 45 Pha-ra-ôn đặt tên Giô-sép là Xa-phơ-nát-Pha-nê-ách,⚓ đưa nàng Ách-nát, con gái Phô-ti-phê-ra, thầy cả thành Ôn,⚓ cho người làm vợ. Người thường tuần hành trong xứ Ê-díp-tô. 46 Vả, khi Giô-sép ra mắt Pha-ra-ôn, vua Ê-díp-tô, thì người đã ba mươi tuổi. Vậy, người từ tạ Pha-ra-ôn mà đi tuần khắp xứ Ê-díp-tô. 47 Trong bảy năm được mùa dư dật, đất sanh sản ra đầy dẫy. 48 Giô-sép bèn thâu góp hết thảy lương thực của bảy năm đó trong xứ Ê-díp-tô, và chứa lương thực nầy khắp các thành; trong mỗi thành, đều dành chứa hoa lợi của các ruộng ở chung quanh thành đó. 49 Vậy, Giô-sép thâu góp lúa mì rất nhiều, như cát nơi bờ biển, cho đến đỗi người ta đếm không được, vì đầy dẫy vô số.
Giô-sép sanh Ma-na-se và Ép-ra-im
50 Trước khi đến năm đói kém, thì Ách-nát, con gái Phô-ti-phê-ra, thầy cả thành Ôn, sanh cho Giô-sép hai con trai. 51 Giô-sép đặt tên đứa đầu lòng là Ma-na-se,⚓ vì nói rằng: Đức Chúa Trời đã làm cho ta quên điều cực nhọc, và cả nhà cha ta. 52 Người đặt tên đứa thứ nhì là Ép-ra-im,⚓ vì nói rằng: Đức Chúa Trời làm cho ta được hưng vượng trong xứ mà ta bị khốn khổ.
Sự đói kém khởi sự
53 Bảy năm được mùa dư dật trong xứ Ê-díp-tô bèn qua, 54 thì bảy năm đói kém khởi đến, y như lời Giô-sép đã bàn trước. Khắp các xứ khác cũng đều bị đói, nhưng trong cả xứ Ê-díp-tô lại có bánh.⚓55 Đoạn, cả xứ Ê-díp-tô đều bị đói, dân chúng đến kêu cầu Pha-ra-ôn, xin lương. Pha-ra-ôn phán cùng bổn dân rằng: Hãy đi đến Giô-sép, rồi làm theo lời người sẽ chỉ bảo cho.⚓56 Khi khắp xứ bị đói kém, thì Giô-sép mở mọi kho lúa mà bán cho dân Ê-díp-tô. 57 Xứ càng đói nhiều nữa; vả, vì khắp thế gian đều bị đói quá, nên đâu đâu cũng đổ đến Ê-díp-tô mua lúa nơi Giô-sép bán.
41
Yô-sep Atỡng Tễ Ŏ́c Puo Rláu Mpáu
1Vớt bar cumo, puo ễn rláu mpáu. Án mpáu ỡt tayứng tâng tor crỗng Nil. 2Chơ án hữm tapul lám ntroŏq plứm o lứq loŏh tễ crỗng ki. Moâm charán ki loŏh, chơ án cha bát. 3Moâm ki puo hữm tapul lám ễn ntroŏq loŏh tễ crỗng ki. Ntroŏq nâi tỡ bữn plứm o ntrớu; án oiq lứq. Án toâq ỡt parnơi cớp ntroŏq ca toâq tễ nhũang tâng tor crỗng ki. 4Ngkíq tỗp ntroŏq oiq ki lưn chíq tỗp ntroŏq plứm o. Moâm ki án satŏh tamỡ. 5Chơ puo bếq loah, cớp án rláu mpáu sĩa. Trỗ nâi án hữm muoi nỡm saro bữn tapul racong chong o lứq. 6Cớp án hữm tapul racong ễn loŏh tapun tapul racong o ki. Tapul racong loŏh ntun ki tatễp, yuaq bữn cuyal ỡt ploaq rêng lứq tâng tapul racong ki. 7Ngkíq tapul racong moang tatễp lưn chíq tapul racong chong o ki. Moâm ki, puo satŏh tamỡ loah. Án dáng samoât lứq án rláu mpáu sâng. 8Toâq poang tarưp, án sâng tỡ bữn ien tâng mứt pahỡm. Ngkíq án arô nheq máh cũai mo khớt, cớp máh cũai rangoaiq ỡt tâng cruang Ê-yip-tô. Chơ án atỡng yỗn máh cũai ki tamứng tễ parnáu án rláu mpáu. Ma tỡ bữn cũai aléq têq atỡng tễ ramứh án mpáu ki. 9Ma bữn cũai ayững atĩ ca sốt ranáq aloŏh crơng nguaiq yỗn puo atỡng puo neq: “Sanua hếq mbỡiq sanhữ loah, hếq khoiq táq ranáq lôih chơ. 10Hếq sanhữ, bo anhia sâng cutâu tâng mứt chóq hếq bar náq ayững atĩ anhia, chơ anhia yỗn cũai sốt tahan kháng hếq tâng cuaq tũ. Bữn hếq cớp cũai sốt aloŏh bễng, hếq bar náq ỡt tâng cuaq tũ pỡ dống cũai sốt tahan. 11Ma bữn muoi sadâu hếq bar náq rláu mpáu, ma hếq miar mpáu, manoaq mpha tễ manoaq. 12Ma ntốq ki bữn muoi noaq cũai póng tễ tỗp Hê-brơ; án táq ranáq yỗn cũai sốt tahan kĩaq nhêng anhia. Hếq atỡng yỗn cũai Hê-brơ ki tamứng máh ŏ́c hếq khoiq rláu mpáu. 13Án atỡng tễ ramứh hếq mpáu ki pĩeiq lứq. Anhia khoiq chóh loah hếq yỗn táq ranáq anhia ĩn tễ nhũang chơ. Ma ayững atĩ anhia canŏ́h, ki anhia ayŏ́ng tâng aluang.” 14Tữ puo sâng santoiq ki, án ớn noau pỡq ĩt Yô-sep dững aloŏh chái tễ cuaq ki. Ngkíq Yô-sep cũah sóc bễc cớp tâc tampâc tamái. Moâm ki, án pỡq ramóh puo. 15Puo atỡng Yô-sep neq: “Cứq rláu mpáu, ma ŏ́q cũai têq atỡng cứq tễ ramứh cứq mpáu ki. Cứq khoiq sâng noau pai têq mới atỡng ŏ́c tễ parnáu rláu mpáu.” 16Yô-sep ta‑ỡi neq: “Ranáq têq atỡng ŏ́c tễ parnáu rláu mpáu, cứq tỡ têq táq bữm. Ma lứq Yiang Sursĩ toâp yỗn puo dáng raloaih tễ ramứh ki.” 17Chơ puo sarŏh loah yỗn Yô-sep tamứng neq: “Tâng parnáu cứq rláu mpáu, la cứq tayứng tâng tor crỗng Nil. 18Cứq hữm tapul lám ntroŏq plứm o lứq loŏh tễ crỗng cớp cha bát pễr tor dỡq ki. 19Moâm ki cứq hữm tapul lám ễn ntroŏq loŏh tễ crỗng ki. Ma tỗp ntroŏq nâi tỡ bữn plứm o ntrớu, oiq lứq. Salễh lứq ŏ́c nâi, cứq tỡ nai hữm ntroŏq sâuq lứq ariang tỗp ki tâng cruang Ê-yip-tô nâi. 20Ma tỗp ntroŏq sâuq cớp oiq, lưn nheq máh ntroŏq plứm o. 21Ma tam tỗp ki lưn nheq máh tỗp ntroŏq loŏh nhũang tễ dỡq ki, ma noâng oiq patoat tiaq sĩa. Moâm ki cứq satŏh tamỡ. 22“Chơ cứq bếq loah, ma cứq mpáu sĩa. Cứq hữm tapul racong saro chong o ki loŏh tễ muoi nỡm saro. 23Cớp cứq hữm tapul racong tatễp ễn, loŏh ntun tapul racong chong o ki. Bữn cuyal ỡt ploaq rêng lứq, ngkíq saro ki tỡ o. 24Ma racong saro tatễp lưn chíq racong saro chong o. Nheq santoiq nâi cứq khoiq ruaih yỗn máh cũai mo khớt sâng, ma tỡ bữn noau têq atỡng cứq tễ ramứh ki.” 25Moâm puo atỡng ngkíq, Yô-sep ta‑ỡi án neq: “Bar ŏ́c parnáu nâi cỡt muoi ŏ́c sâng. Yiang Sursĩ apáh yỗn puo dáng án ễ táq ntrớu. 26Tapul lám ntroŏq plứm o la sacâm tễ tapul cumo. Cớp tapul racong saro chong o la sacâm tễ tapul cumo tê. Bar ŏ́c ki cỡt muoi ramứh sâng. 27Cớp tapul lám ntroŏq sâuq cớp oiq, machớng cớp tapul racong saro tatễp ca cuyal ỡt ploaq rêng lứq, ŏ́c ki sacâm tễ tapul cumo cỡt panhieih khlac tâng cruang nâi. 28Machớng cứq khoiq atỡng anhia, ống Yiang Sursĩ toâp apáh yỗn puo dáng máh ranáq án ễ táq ntun nâi. 29Anhia tamứng o! Bữn tapul cumo cruang Ê-yip-tô bữn khám crơng sana. 30Ma tapul cumo ntun ễn, tỡ bữn bữn ntrớu noâng, toau anhia khlĩr nheq tễ tapul cumo bữn sa‑ữi crơng sana, yuaq tapul cumo ntun, cruang nâi cỡt ŏ́q lứq crơng sana. 31Ngkíq máh cũai Ê-yip-tô khlĩr chíq cumo bữn crơng sana, yuaq ŏ́c panhieih khlac ki la ntâng lứq. 32Ma tễ ŏ́c puo mpáu bar trỗ, ŏ́c nâi la Yiang Sursĩ khoiq anoat chơ, cớp tỡ bữn dũn noâng Yiang Sursĩ táq yỗn ŏ́c nâi toâq. 33“Yuaq ngkíq, sễq puo rưoh manoaq rangoaiq, chơ chóh án yỗn nhêng salĩq nheq máh cruang Ê-yip-tô nâi. 34Cớp sễq puo chóh loah máh cũai canŏ́h ễn dŏq parỗm crơng sana tâng tapul cumo bữn pasâi chũop cruang Ê-yip-tô. Yỗn alới ĩt muoi pún tễ sỡng pún, chơ parỗm dŏq. 35Ngkíq máh cũai sốt ranáq ki cóq ĩt parỗm máh crơng sana tâng tapul cumo bữn sa‑ữi crơng sana. Chơ cóq alới dŏq crơng sana ki pỡ ntốq puo táq sốt. Cóq alới dŏq crơng sana nâi tâng vil cớp kĩaq yỗn samoât. 36Máh crơng sana nâi cóq thrũan dŏq tâng tapul cumo ntun bo cutễq tỡ têq amia crơng sana ntrớu tâng cruang Ê-yip-tô. Táq ngkíq, máh cũai tâng cruang nâi tỡ bữn cuchĩt cỗ tian ŏ́c panhieih khlac.”
Puo Chóh Yô-sep Cỡt Sốt Cruang Ê-yip-tô
37Moâm Yô-sep atỡng, puo cớp máh cũai ca sâng santoiq ki, alới sâng pĩeiq lứq. 38Ngkíq puo atỡng máh cũai ayứng atĩ án neq: “Pỡ léq hái têq chuaq yỗn tamóh ĩn cũai nâi; án bữn Raviei Yiang Sursĩ ỡt cớp án.” 39Chơ puo atỡng Yô-sep neq: “Cỗ Yiang Sursĩ khoiq yỗn mới dáng tễ máh ramứh nâi, lứq samoât tỡ bữn cũai aléq noâng khễuq cớp rangoaiq ariang mới. 40Cứq ễ chóh mới yỗn cỡt cũai nhêng salĩq nheq máh proai cứq, cớp alới cóq trĩh parnai mới. Ống cứq toâp bữn chớc toâr hỡn tễ mới.” 41Chơ puo pai ễn chóq Yô-sep: “Cứq ễ chóh mới yỗn cỡt sốt nheq máh cruang Ê-yip-tô nâi.” 42Moâm ki, puo pũot sambễt tễ atĩ án. Sambễt nâi la tếc chớc puo, chơ án chóq sambễt ki tâng atĩ Yô-sep. Cớp án asớp tampâc táq toâq aroâiq chễp o lứq yỗn Yô-sep, dếh chóq sanoâc yễng tâng tacong Yô-sep hỡ. 43Chơ puo yỗn Yô-sep sễ kĩen bữn bar ayững ariang cũai sốt pưn án dốq bữn. Cớp bữn tahan pỡq nhũang pau neq: “Pang yơng tễ rana, yỗn cũai sốt pỡq!” Na ranáq nâi puo chóh Yô-sep yỗn cỡt cũai sốt chũop cruang Ê-yip-tô. 44Chơ puo atỡng Yô-sep neq: “Cứq la puo máh cũai tâng cruang Ê-yip-tô nâi, ma cứq tỡ yỗn cũai aléq táq ntrớu tỡ la pỡq chu nâi chu ki, khân mới ma tỡ bữn yỗn.” 45Puo amứh Yô-sep ramứh tamái ễn la Saphe-nat Pania, cớp án yỗn Yô-sep manoaq mansễm ramứh A-sanat yỗn táq lacuoi. Mpoaq A-sanat ramứh Phô-ti-phê-ra cỡt cũai tễng rit sang tâng vil Ôn. Ngkíq Yô-sep cỡt sốt chũop nheq tâng cruang Ê-yip-tô. 46Yô-sep bữn pái chít cumo bo án mbỡiq táq ranáq yỗn puo cruang Ê-yip-tô. Án loŏh tễ puo, chơ pỡq sa‑óh chũop nheq tâng cruang Ê-yip-tô. 47Tâng tapul cumo ca bữn sa‑ữi muo, cutễq amia máh crơng sana. 48Chơ tâng tapul cumo ki Yô-sep parỗm máh crơng sana tâng cruang Ê-yip-tô. Cớp án tampễq dŏq máh crơng sana ki dŏq tâng dũ vil. Máh palâi sarnóh tễ vil léq án yỗn dŏq tâng vil ki loâng. 49Yô-sep parỗm bữn sa‑ữi lứq máh crơng sana, toau cỡt ariang chũah tâng tor dỡq mưt. Ngkíq án tỡ rơi ngih noâng, cỗ crơng sana nâi sa‑ữi la‑ỡq. 50Nhũang ễ toâq cumo tỡ bữn cỡt muo ntrớu, Yô-sep bữn bar lám con samiang. Mpiq bar lám con ki ramứh A-sanat con Phô-ti-phê-ra, la cũai tễng rit sang tâng vil Ôn. 51Yô-sep amứh con clúng án la Ma-nasê, cớp án pai neq: “Cỗ Yiang Sursĩ táq yỗn cứq khlĩr nheq máh ŏ́c túh arức, cớp nheq tữh dống sũ mpoaq cứq.”⚓52Yô-sep amứh con ndĩ la Ep-ra-im,⚓ cớp án pai neq: “Yiang Sursĩ khoiq yỗn cứq bữn moang ŏ́c o sâng tâng cruang cứq ramóh ŏ́c túh ngua.” 53Tapul cumo ca bữn sa‑ữi máh crơng sana tâng cruang Ê-yip-tô vớt chơ. 54Ki toâq tapul cumo ŏ́q lứq ễn crơng sana, cỡt pĩeiq santoiq Yô-sep khoiq pai tễ nhũang chơ. Cớp nheq tữh cruang canŏ́h la ŏ́q tê. Ma dũ ntốq tâng cruang Ê-yip-tô noâng bữn dũ crơng sana cha. 55Toâq cũai Ê-yip-tô cỡt panhieih, alới pỡq susễq crơng sana tễ puo. Ma puo ớn nheq tữh cũai Ê-yip-tô ki neq: “Anhia pỡq chu Yô-sep. Ntrớu án ớn anhia táq, anhia cóq táq ngkíq.” 56Ŏ́c panhieih khlac pláh dũ ntốq tâng cruang Ê-yip-tô. Chơ Yô-sep pớh máh dống án dŏq crơng sana, chếq yỗn cũai Ê-yip-tô chỡng. 57Ma hỡn tễ ki ễn, bữn cũai tễ dũ cruang canŏ́h toâq pỡ cruang Ê-yip-tô yoc ễ chỡng crơng sana tễ Yô-sep, cỗ tian dũ cruang ŏ́q lứq tê.